W poszukiwaniu czasu minionego | koncert 16 maja 2012 |
Kościół Uniwersytecki we Wrocławiu
________________
Program
A. W przeszłość
1. Johann Sebastian Bach (1685-1750) :
O wir armen Sünder |1’45
2. Michelangelo Rossi (1601-1656) :
Per non mi dir ch’io moia |4’54
3. Orlando di Lasso (1532-1594) :
Comme la Tourterelle |3’50
4. Jacob Clement (ca.1515-1556) :
Qui consolabatur |5’00
5. Alexander Agricola (1446-1506) :
Fortuna Desperata |5’37
6. Guillaume De Machault (1300-1377) :
Kyrie z Mszy Notre Dame |6’
7. Anonymus, ca. 1250 :
O Maria Maris Stella |4’15
8. Anonymus, 800 :
“Laudes Regiae” na koronację Karola Wielkiego na cesarza w roku 800 |11’00
PRZERWA
B. W przyszłość
1. Anonymus, ca. 1280 :
Belial Vocatur |5’36
2. Guillaume De Machault (1300-1377) :
Gloria z Mszy Notre Dame |5’
3. Alexander Agricola (1446-1506) :
Agnus Dei z Mszy In Minen |8’26
4. Jacob Clement (ca.1515-1556) :
Je prens en gré&Response: Mourir me fault |7’
5. Orlando di Lasso (1532-1594) :
Agnus Dei z Mszy Triste Départ |5’
6. Michelangelo Rossi (1601-1656) :
Occhi, un tempo mia vita |3’56
7. Johann Sebastian Bach (1685-1750) :
O wir armen Sünder |1’45
Obsada koncertu HUELGAS ENSEMBLE À la recherche du temps perdu w Kościele Uniwersyteckim we Wrocławiu | 16/05/2012
CANTUS: Poline Renou, Axelle Bernage, Christel Boiron
ALTUS: Achim Schulz
TENOR: Bernd Oliver Fröhlich, George Pooley, Tom Phillips, Matthew Vine
BARYTON: Erik Van Nevel
Dyrygent i kierownik artystyczny: Paul Van Nevel
HUELGAS ENSEMBLE
Zespół Huelgas Ensemble został założony przez Paula Van Nevela w 1970 r. w słynnej Scholi Cantorum w Bazylei. Nazwa pochodzi od klasztoru cysterskiego położonego w pobliżu hiszpańskiego Burgos. Początkowo zespół specjalizował się w muzyce współczesnej, szybko jednak skupił się na wykonawstwie muzyki średniowiecza i renesansu, od początku pracując na oryginalnych źródłach i wnosząc żywy wkład do badań nad muzyką dawną. Repertuar zespołu obfituje w zaskakujące, mało znane utwory takich kompozytorów, jak Nicolas Gombert, Claude Le Jeune, Johannes Ciconia, Pierre de Manchicourt i innych. Sztuka wykonawcza Huelgas Ensemble podparta jest głębokim zrozumieniem średniowiecznych i renesansowych technik wokalnych. Zespół nagrał ponad 50 płyt dla Sony i Harmonii Mundi, a wśród wielu wyróżnień, jakie otrzymał, znajduje się nagroda belgijskiej krytyki muzycznej Caecilia Price, Le Monde de la Musique Choc de l’Année, Nagroda Edisona, Cannes Classical Award oraz „Prix in honorem” Akademii Charles Cros i niemiecka German ECHO Classic Award (2011).
Huelgas Ensemble jest subsydiowany przez rząd flamandzki i miasto Louvain.
PAUL VAN NEVEL
Dyrektor artystyczny Huelgas Ensemple, powstałego w 1970 jako rozszerzenie jego działalności w Scholi Cantorum. Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu do oryginalnych źródeł, wnikaniu w ducha epoki (literaturę, dawną wymowę, temperament i tempo, retorykę…), Paul Van Nevel wciąż odkrywa nowe dzieła – szczególnie zapomniane skarby polifonii flamandzkiej. Jest profesorem gościnnym w Konserwatorium w Hannoverze. Regularnie dyryguje innymi zespołami, jak Nederlands Kamerkoor czy Chór Radia Duńskiego. Napisał monografię Johannesa Ciconii i studium poświęcone twórczości Nicolasa Gomberta. Opublikował również liczne transkrypcje muzyki renesansowej w wydawnictwie Bärenreiter. Otrzymał rozmaite wyróżnienia: Prix in Honorem de l’Académie Charles Cros (1994), liczne Diapasons D’Or, Cannes Classical Award (za Mszę “L’Homme armé” w 1998), Le Choc de l’année 2000 (Le Monde de la Musique).
HUELGAS ENSEMBLE – BIOGRAFIA
Każdy, kto w latach siedemdziesiątych miał zaszczyt uczestniczyć w pierwszych koncertach Paula Van Nevela i raczkującego Huelgas Ensemble – mówi o nich do dziś. Do głowy przychodzą dwa słowa: onieśmielenie i zachwyt. Zachwyt pozostał, choć minęły ponad trzy dekady. Onieśmielenie towarzyszące słuchaniu nieoswojonych, nowych dźwięków dawnej muzyki, echa sprzed wielu stuleci – powinno z czasem osłabnąć. A jednak nie osłabło. Oto powód, dla którego Huelgas Ensemble nie zeszło dotąd ze sceny. Ciągle i wciąż ożywia dzieła zapomnianych mistrzów. Paula i jego zespołu nigdy nie ma się dość, ich wierni słuchacze nigdy nie są znudzeni, a nowi zawsze oniemieją z zachwytu.
Kilka lat temu, po pierwszym koncercie zespołu w Nowym Jorku, znaczący magazyn „Newsday” pisał o „wspaniale nastrojonym instrumencie” i o tym, że Nowy Jork w końcu zrozumiał, czego mu brakowało przez tyle lat. „New York Times” określił Huelgas krótko jako superb. Podobne hymny pochwalne można usłyszeć od Stanów Zjednoczonych po Japonię, nie wyłączając oczywiście Europy: Saintes, Brukseli, Rijsel, Klagenfurtu, Evory… Długo można by wymieniać.
Paul Van Nevel jest czasem nazywany detektywem muzyki, Herkulesem Poirot czy Sherlockiem Holmes’em. To prawda – połowę swego życia spędza na przetrząsaniu bibliotek. Jak głosi wiersz opiewający tego Illustrimus magister polyphoniae, słynnego mistrza polifonii:
Włamujesz się do papierowych lochów
Cierpliwie szukasz właściwego klucza
I z klatek pięciolinii
Wypuszczasz na wolność głosy Europy.
„Przeoranie” przez Paula Van Nevela manusktyptów sprzed wielu stuleci uwolniło z hermetycznego kręgu kilku muzykologów takie nazwiska, jak Nicolas Gombert, Claude Le Jeune, Johannes Ciconia, Pierre de Manchicourt i wiele innych. Badania założyciela Huelgas przełożyły się także na przenikliwą, erudycyjną precyzję, z jaką zespół wykonuje zapomnianą muzykę. Ich interpretacje dowodzą głębokiego zrozumienia dominujących w średniowieczu i renesansie poglądów muzycznych.
Trzeba przyznać, że Paul Van Nevel jest nader biegły w odczytywaniu dawnych notacji i łacińskich tekstów, na tym jednak nie poprzestaje. Umieszcza muzykę w szerszym kontekście intelektualnym i kulturowym epoki, studiuje retorykę klasyczną i patologię humoralną. Tę ostatnią zgłębia, zajmując się wielkim średniowiecznym scholastykiem Albertusem Magnusem, tę pierwszą – w związku z teatro della memoria włoskiego renesansowego humanisty Giullia Camilla Delmimia. Bierze także pod uwagę obowiązujące za życia kompozytorów kanony literackie.
Charakterystyczna dla Huelgas Ensemble jest wyjątkowa czystość brzmienia. Każdy z dwunastu głosów wyraźnie manifestuje swoją obecność, stapiając się jednocześnie z innymi, dzięki czemu powstaje harmonijna symfonia dźwięków – raz masywna, innym razem delikatna, często zaś bardzo żarliwa. Huelgas Ensemble brzmi jak połączenie nieba z ziemią.
Co nieszczególnie zaskakujące, Paul Van Nevel i jego zespół są obsypywani nagrodami. Cecciliaprijs belgijskiej prasy muzycznej, Choc de l’Année francuskiego Le Monde de la Musique, nagroda Edisona, Cannes Classical Award w dziedzinie muzyki dawnej, Prix in honorem Akademii Charles Cros, nagroda honorowa Europejskiej Unii Radiowej i Radia Kanadyjskiego – to lista dalece niekompletna, wystarcza jednak z pewnością jako gwarancja najwyższej jakości i zachęta dla każdego melomana, by włączyć dziesiątki płyt Huelgas Ensemble do swojej kolekcji. Zespół nagrywa regularnie dla Sony Classics(seria Vivarte) i Harmonii Mundi.
Jest coś wstrząsającego w momencie, w którym Huelgas Ensemble przełamuje ciszę. Nie tyle szokującego czy sensacyjnego, ile napełniającego głęboką pokorą, nostalgią oraz najwyższym szacunkiem i podziwem dla dziwnie znajomego piękna muzycznych skarbów Europy. Ta muzyka ożywa w chwili, w której twórczy duch (Paul Van Nevel) ją odkrywa i trwa, póki ją mistrzowsko dostraja.
Geert van Istendael – belgijski pisarz, eseista i miłośnik muzyki
Paul Van Nevel
À la recherche du temps perdu – W poszukiwaniu czasu minionego
Podróż muzyczna zaplanowana przez Huelgas Ensemble składa się z dwóch etapów, z których jeden jest lustrzanym odbiciem drugiego. Pierwszą część wyprawy rozpoczynamy w baroku i cofamy się przez renesans aż do średniowiecza. W drugiej części przeciwnie – startujemy od trzynastowiecznej Ars Antiqua, by dotrzeć w końcu do chorału Jana Sebastiana Bacha, który jednocześnie otwiera i zamyka wieczór.
Na każdym etapie podróży zwiedzamy najważniejsze zabytki wybranej epoki muzycznej. To, że Bach jest startem i metą, nie powinno nikogo dziwić; jego dzieło to dziś nadal biblia sztuki kontrapunktycznej. Mimo że Bach nie włączył nigdy O wir armen Sünder do żadnej ze swoich kantat bądź Pasji, jest to bez wątpienia jedno z jego najlepszych opracowań i zajmuje jako takie poczesne miejsce w słynnej kolekcji chorałów, jaką po śmierci kompozytora przygotował do druku jego syn Carl Philipp Emanuel.
Reprezentant średniowiecza reprezentuje jednocześnie jedną z głównych form uprawianych w okresie Ars Antiqua – motet. Utwór pt. O Maria Maris Stella był najprawdopodobniej jednym z największych przebojów 13 wieku: zachował się właściwie we wszystkich najważniejszych manuskryptach (początkowo tylko dwa głosy, jednak w późniejszych źródłach znajdujemy trzeci lub nawet czwarty głos). Co typowe dla średniowiecznej polifonii, kompozycja rozpada się na szereg odcinków, z których każdy jest opracowaniem innych słów.
Utwory Guillaume’a De Machauta to niewątpliwie szczytowe osiągnięcia późnego średniowiecza. Msza Notre-Dame zajmuje wśród nich pozycję centralną. Jej czterogłosowy kontrapunkt został naszkicowany ostrą, gotycką kreską, co pozwala wysłyszeć takie wyrafinowane chwyty rytmiczne i harmoniczne, jak technika hoketowa czy podwójne tony prowadzące.
Wczesny renesans reprezentuje współczesny i kolega Josquina Desprez – Alexander Agricola. Jego sztuka przyniosła mu sławę już za życia, była też jednak krytykowana za nazbyt śmiały kontrapunkt, który nie przestaje zaskakiwać słuchacza wirtuozowskimi zestawieniami rytmicznymi. Agricola dysponował mistrzowskim wyczuciem proporcji.
Muzyka dojrzałego i późnego renesansu nie ma wiele wspólnego z kapryśną i zaskakującą sztuką Agricoli. Zarówno Jacob Clement, jak i Orlando di Lasso to raczej humaniści, dla których słowo i jego znaczenie jest alfą i omegą kontrapunktu.
Jacob Clement był prawdopodobnie najbardziej tragiczną postacią muzycznego renesansu, na pewno zaś najsłynniejszym renesansowym alkoholikiem. Jego wysoce melancholijne kompozycje są jednym ze szczytowych punktów szesnastowiecznej muzyki wokalnej a capella.
Madrygał Michelagela Rossiego to pod każdym względem ekscentryk – nie tylko w programie dzisiejszego koncertu, ale także w historii muzyki 17 wieku. Jego odważne wiraże i zboczenia harmoniczne, enharmoniczna chromatyka i wybór tonacji (np. Gis-dur i des-moll) były przedmiotem licznych obiekcji i dyskusji już za życia kompozytora, co nie przeszkodziło Pietrowi della Valle napisać w Della musica dell’età nostra (1640), że inwencja kontrapunktyczna Rossiego stawia go w rzędzie najświetniejszych kompozytorów.
Paul Van Nevel
Aktor, reżyser i pedagog. Pracuje w teatrze, filmie, radio, telewizji. W 1968 r. ukończył PWST w Warszawie. Wystąpił w 99 spektaklach teatralnych w Polsce i we Francji, w 60 przedstawieniach Teatru Telewizji oraz ponad 70 filmach.
Tuż po studiach zadebiutował w Teatrze Ateneum, gdzie występował do 1980 r. Na początku lat 80. wyjechał do Francji. Występował na deskach teatrów: Odeon, Colline i Chaillot w Paryżu, w TNP w Lyonie i wielu innych na terenie calej Europy.
Od 1993 r. jest związany z Comédie Française, gdzie w 1995 roku zostaje mianowany czlonkiem-societaire jej zespolu. Na scenie tej stworzył kreacje m.in. tytułową rolę w „Dom Juanie” Moliera, Pana Jourdain – „Mieszczanin szlachcicem” Moliera, Prezydenta – „Intryga i miłość” Schillera, Shylocka – „Kupiec wenecki” Szekspira, Eugene O’Neille’a – „Embrasser les ombres” Larsa Norena, czy Henryka w „Slubie” Witolda Gombrowicza.
Pierwszą dużą rolę filmową zagrał w „Albumie polskim” w reż. J. Rybkowskiego. Rozwój swojej aktorskiej kariery zawdzięcza filmom Andrzeja Wajdy. Ich pierwszym wspólnym obrazem była „Ziemia obiecana”. Kolejnymi były: „Bez znieczulenia”, „Dyrygent” (nagroda aktorska Srebrny Niedźwiedź na MFF w Berlinie), „Człowiek z żelaza”, „Danton”. Zagrał tez Sędziego w ekranizacji „Pana Tadeusza” i Rejenta w „Zemście”.
Pod koniec lat 90-tych w „Ogniem i mieczem” w reż. J. Hoffmana, zagrał księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Wcielił się w rolę Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego w „Prymasie” w reż. T. Kotlarczyk. Za tę rolę otrzymał nagrodę aktorską Prezesa Komitetu do spraw Radia i Telewizji na festiwalu w Gdańsku. Ostatnio zagral w „Rozyczce” Jan Kidawy-Blonskiego. „Kto nigdy nie żył…” był jego filmowym debiutem reżyserskim. Dla Teatru Telewizji wyreżyserował „Tartuffe’a, czyli obłudnika” Moliera oraz „Antygonę” Sofoklesa. W Comédie Française wyreżyserował kilka przedstawień, w tym ostatnio Wieczór Trzech Króli Szekspira.
Był wykładowcą w PWST w Warszawie i w Państwowej Wyższej Szkole Sztuki i Technik Teatralnych w Lyonie i przez 7 lat w paryskim Conservatoire, pierwszej szkole teatralnej Francji. Laureat nagrody dla najlepszego aktora teatralnego Francji w 1996 r. przyznanej przez francuski Związek Krytyków Teatralnych i Muzycznych. Jest też Kawalerem francuskiego Orderu Sztuki i Literatury i Orderu Zasługi. W 1997 r. otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a kilka lat pozniej Oficerski oraz Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi dla kultury polskiej w świecie. W 2005 r. dekretem Prezydenta Francji została mu przyznana Legia Honorowa.
W dniu 1-go stycznia 2011 obejmuje dyrekcję Teatru Polskiego w Warszawie.
